Marieke Pijnenborg: Javaanse meisjes

12-02-2019 3316 keer bekeken 1 reacties

Na een paar dagen op het prachtige Bali, landen Nynke Boonstra en ik op het vliegveld van Yogjakarta, waar we worden opgehaald door medereiziger Theo Bouman. Aangepast aan de plaatselijke gebruiken dragen we bedekkende kleding, we hebben voor de gelegenheid zelfs een legging aangeschaft. Zijn we er klaar voor? In mijn tas de laptop met daarop de lezing en de workshop die we gaan geven, een IPhone met Ruma Saja van Doe Maar bovenaan de Spotify playlist en boeken van Adriaan van Dis en Hella Haasse op mijn e-reader. Verder dringt zich nog een vage herinnering op  aan een verfrommeld pakje zware van Javaanse jongens in de achterzak van een Levi’s 501, ergens lang geleden, in een ander leven. Aan de voorbereidingen zal het niet liggen.

We zijn geen moderne missionarissen, die het woord van de Europese geestelijke gezondheidszorg met zijn biomedische verklaringsmodellen komen verkondigen. We komen leren, uitwisselen, praten en vooral ook luisteren, zo hebben we afgesproken op een koude middag in het Noorderplantsoen in Groningen. Hier op Java voel ik pas echt wat dat betekent. De uitwisseling van ideeën met collega’s aan de andere kant van de wereld maakt me nederig en ook wel beschaamd, bewust van onze neiging ons eigen perspectief als uitgangspunt te nemen en  de rest van de wereld daaraan te toetsen.

We praten veel over onze visies op psychosezorg, waardoor we meer gaan begrijpen van de belangrijke rol van de imam in de geestelijke gezondheidszorg op het overwegend  islamitische Java. In Nederland wordt het eerst consulteren van een geestelijke nogal eens gezien als een onnodig uitstel van behandeling bij de GGZ. Hier niet, de gesprekken met de imam geven tijd voor reflectie en ondersteunen bij het kiezen van de juiste zorg vaak vorm in samenspraak met de imam, waarbij schizofrenie en bezetenheid door geesten dan gelijktijdig wordt behandeld. In de visie van een collega die ik daar sprak is er bij sommige mensen sprake van een psychotische stoornis, bij anderen sprake van bezetenheid door geesten, maar kan ook een combinatie van beide voorkomen. Ook spreken we over passung, het ketenen van mensen met psychisch klachten, vaak in de woning of tuin van hun familie. Een manier van handelen die ons vervult met onbegrip en afschuw. Onze Indonesische collega’s zijn net als wij zeer negatief over deze praktijken, maar leggen uit dat families dit vanuit onwetendheid en bescherming doen. Ze zijn bijvoorbeeld bang dat hun familielid op straat in de problemen zal raken, of nog meer in de ban van kwade geesten zal raken. De anti-passung beweging is zeer actief bezig met het geven van voorlichting en het bevrijden van mensen uit hun ketenen. Overigens kijken onze Indonesische collega’s ons met minstens zoveel verbazing aan als wij hen vertellen over de discussies over euthanasie bij psychisch lijden, die in ons land gevoerd wordt.

De uitwisselingen gaan vaak over ons werk, maar onvermijdelijk worden ook andere onderwerpen aangesneden. We voelen sterk de vele rollen die van betekenis zijn in deze ontmoetingen: we zijn Nederlander (Orang Bellanda of Boelé , zoals de Nederlanders ook wel worden genoemd) , wetenschapper, psycholoog, vrouw, moeder. Soms voelen we ook de ambivalentie die deze combinatie van rollen oproept bij onze gesprekspartners. Veel praten we over de koloniale tijd en de sporen die de Nederlanders overal op Java zichtbaar maar vooral ook onzichtbaar achter hebben gelaten. Ook de positie van de vrouw blijft niet onbesproken. Uit een onderzoek dat op Java gedaan is onder familieleden van patiënten naar het verklaren van psychische klachten door familieleden, komen huwelijksproblemen als belangrijkste oorzaak naar voren. Dit hangt samen met de ondergeschikte positie die de vrouw nog steeds heeft op Java, terwijl vrouwen steeds mondiger en beter opgeleid zijn. Naast hun werk zijn ze niet zelden volledig alleen verantwoordelijk voor zorg en huishouding. Dit leidt dan vaak tot spanningen en psychische problemen. Andere voor ons opvallende oorzaken van psychisch lijden is het natuurgeweld waarmee Indonesië te kampen heeft; de aardbevingen en tsunami’s en de strubbelingen tussen verschillende etnische groepen.

Een van de belangrijkste doelen van ons bezoek aan Java was het trainen van zestig psychologen in cognitieve gedragstherapie bij psychosen aan de Gadjah Mada universiteit, vaak hoofd van een team of afdeling, werkend met mensen met een psychotische stoornis. Trainen van deze vooraanstaande collega’s betekent dus ook hopelijk disseminatie van wat we tijdens de workshop over willen brengen. Twee dagen lang werken we ons met zijn allen letterlijk het zweet op de rug. Onze uitleg wordt ter plekke vertaald in het Bahasa Indonesia. We maken samen met de cursisten casusconceptualisaties, zoeken naar kerncognities, oefenen de socratische dialoog, en beantwoorden de vele vragen die ze aan ons hebben. Op verzoek van de deelnemers met veelvuldige rollenspellen.

Na twee dagen training zijn we moe van alle indrukken, het zwembad bij het hotel lonkt. Maar we zijn er nog niet. Wederom wordt ons een microfoon in handen gegeven, met het verzoek om een closing ceremony en diploma-uitreiking te verzorgen. Dat komt nogal onverwacht. Met een snelle blik van verstandhouding, gevolgd door een vette  knipoog, schudden we onze net verworven nederigheid af en zetten we de ons vertrouwde Hollandse bravoure modus weer aan: dit fixen we! Improviserend, complimenterend maar vooral ook poserend (na elk uitgereikt diploma volgt een fotomomentje) slaan we ons door de volgende 1,5 uur heen. En dan eindelijk tijd voor het zwembad, waar we de hele week al verlekkerd naar kijken.

De week die we op Java doorbrachten was overweldigend. We hebben hard gewerkt, rondgereisd, zorgcentra bezocht, nagedacht, Bintang gedronken en weinig geslapen. Inmiddels zijn we alweer weken terug in Nederland, waar we hard bezig zijn alle plannen die we maakten om te zetten in een duurzame samenwerking op het gebied onderzoek naar de behandeling van psychotische stoornissen. We hebben daar veel zin in, to be continued!

Wil je ook het blog van Nynke Boonstra over het bezoek aan Bali lezen? Klik dan hier.

1  reacties

1  reacties

Johan Stegeman 21-02-19 om 11:20

Mooie ervaring

Cookie-instellingen