Laatst was ik wat aan het rondzoeken op het internet naar het begrip Headspace. Het zei me nog niet erg veel, toen ik de term via Jim van Os voor het eerst las op deze site.

In de introductie van een artikel over Headspace las ik dat jongeren tussen 15 en 25 jaar dikwijls tussen wal en schip dreigen te belanden als zij de transitie  van jeugd-ggz naar die voor volwassenen doormaken en vervolgens massaal afhaken.  Onderzoek toont aan dat er voor jongeren een grote ‘delay’ is tussen het moment van klachten ervaren, hulp zoeken en hulp vinden. Daar kunnen vaak jaren overheen gaan.

Ik heb zelf lang voor een adolescententeam gewerkt en gezien hoe kwetsbaar deze groep kan zijn voor veranderingen, maar ook voor de wijze waarop er met hen wordt omgegaan. En ook hoe herkenbaar dit ooit voor mijzelf was. Als puber al behoorlijk in de knel zittend met mezelf maar vast besloten om het zelf op te lossen, werd mijn eerste hulpkreet niet erg bemoedigend opgepakt door de huisarts. Hij leek destijds nog meer onder de indruk van mijn verhaal dan ikzelf en probeerde het tot rust te brengen met benzodiazepines. Behalve dat dit me alleen maar meer in mezelf deed keren, was het voor mij ook een boodschap dat er niet goed naar me geluisterd werd. Mijn toch al broze vertrouwen in anderen nam verder af en mijn zelfstigma verder toe. Nu terugkijkend begrijp ik dat hij simpelweg niet goed wist wat te doen en ook niet de tijd en ruimte had om er eens echt samen goed voor te gaan zitten. Rustig met me mee kijken wat er nu precies aan de hand was. Onderzoeken of er logica te ontdekken was in mijn persoonlijke ontwikkeling, hoe ik in elkaar steek als persoon en hoe ik omga met tegenslagen. Dat had me mogelijk heel veel gepieker en hopeloos geworstel met mezelf kunnen besparen. En bovenal mijn zichzelf versterkende cirkel van zelfstigma kunnen doorbreken. Maar ja, achteraf is het altijd makkelijk praten…

Neemt niet weg dat een instelling waar jongeren laagdrempelig binnen kunnen wandelen om eens met een deskundige stil te staan bij wat er mogelijk met hen aan de hand is, lijkt mij persoonlijk een zegen. In de puberteit en adolescentie ben je nog zo flexibel, zo vormbaar, maar ook zo kwetsbaar. Eigenwijs, vechtend tegen zichzelf en de wereld om hen heen, is het dan ook een enorme uitdaging om hen te bereiken.

Maar hoe mooi zou dat wel niet zijn? Een apart centrum om jongeren op te vangen, te begeleiden en eventueel verder te helpen op hun levenspad, waarbij kwetsbaarheid gewoon een onderdeel van het leven is…

Terwijl ik me de afgelopen tijd aan het voorbereiden ben op mijn werkzaamheden als spreker, naast mijn psychiaterschap, word ik me steeds meer bewust van de rol van zelfonthulling binnen behandelgesprekken. En ook word ik me steeds bewuster van het feit dat redenen om het niet te doen, vooral verborgen lijken te liggen in mijn eigen angsten: de angst wat dit met het behandelcontact kan doen. De angst dat ik anderen mogelijk belast met mijn verhaal. De angst dat de zogenaamde professionele afstand, die ik liever als professionele nabijheid zou willen typeren, in het geding raakt.

Inmiddels ben ik nu al 2 jaar naast mijn psychiaterschap ook mijn eigen ervaringsrol aan het introduceren in de gesprekken met cliënten en hun naasten. Ik ervaar duidelijk een leercurve hierin. En dan met name een leercurve in het feit dat ik me steeds bewuster word van het feit dat ik degene was, en ben, die de afstand in stand houdt door iedere keer weer zo te twijfelen aan het wel of niet introduceren van mijn dubbelrol. Telkens weer weten cliënten, en ook hun naasten, me er van te overtuigen dat ik het mis had of heb. Dit onderwerp blijkt namelijk prima bespreekbaar en tot mijn verwondering kunnen de meesten ook prima aangeven hoe ze dit binnen hun behandeling zien en wat het hen kan bieden.

Ik had recent een zeer openhartig gesprek met een cliënt die ik nu al enkele jaren volg. De toegang tot zijn belevingswereld was tot op heden minimaal. Ik zat al lang vast in mijn doktersrol en hij was ook redelijk helder in hoe hij mij zag: als een noodzakelijk kwaad. Ik was immers degene die hem vertelde wat hij nodig had, ik was degene die de grenzen stelde aan wat nog wel acceptabel was en wat niet meer. Ik was degene die samen met hem en zijn ouders sprak over de mogelijk naderende machtiging als dit zo langer door ging.

Totdat ik recent toch besloot om ook bij hem iets te vertellen over mijn eigen achtergrond, mijn persoonlijke ervaring met psychische kwetsbaarheid. En het gesprek veranderde volledig. Hij was nieuwsgierig naar hoe ik zaken destijds had ervaren en hoe ik ermee om was gegaan. Ik vertelde hem zo eerlijk mogelijk hoe ik dat destijds als student geneeskunde had ervaren - toen ik in dezelfde levensfase zat als waar hij nu in verkeert. En vervolgens kwam hij met zijn verhaal. Hoe het soms zo kan spoken in zijn hoofd, hoe hij niet begrijpt waarom dit zo kan gaan. Waarom het soms weer helder is en hij er zeker van is dat hij gewoon kan doen wat hij wil, maar ook dat dit zo weer om kan slaan in chaos. En de factoren die hem in zijn beleving hielpen om meer helderheid in zijn hoofd te krijgen, en welke juist niet. Het voelde als een ongelooflijk gelijkwaardig gesprek en de handdruk die ik hem gaf na afloop was van een totaal andere orde dan de handdruk die ik hem normaal gesproken gaf, na wéér een teleurstellend gesprek als dokter versus cliënt waarin we ons beiden niet begrepen voelden.

Ik had dit nooit verwacht bij hem. En daar ligt dus ook precies de boodschap. Ik had dit niet verwacht. Het ging dus allemaal om mijn verwachtingspatroon, en niet om dat van hem. In mijn beleving is de realiteit dat we dikwijls gewoon niet weten hoe de ander ons zal ontvangen, als we een handreiking doen vanuit onszelf. Door het een kans te geven, geef je de ander een kans. Een kans op verbinding van waaruit mogelijk een nieuwe weg kan ontstaan naar een échte behandelrelatie.

Ik ben het spoor bijster, echt waar. Inmiddels is declarabiliteit het hoogste goed geworden binnen de GGZ en lijken ingevoerde digitale systemen heilig verklaard te zijn.

Mooie term: systeem. Werkt goed als het gaat om overzicht te krijgen op complexe en onoverzichtelijke materie. Net als ons verstand, dat in staat is op veel materie, zoals ingewikkelde gevoelens, vat te krijgen. De helikopterview die nodig is om niet de weg kwijt te raken in het ondoorgrondelijke woud van emotie en intuïtie.

Het verstand, de heilige graal, als we academici mogen geloven. Niet verwonderlijk. Juist op dat vlak excelleren hoog opgeleiden. En juist dat wordt dan de norm. De norm waarmee met complexe materie, en dus ook met complexe gevoelens, wordt omgegaan. En met dat laatste zit de wereld van de psychiatrie vol.

Verstand wordt hoog aangeschreven binnen onze cultuur. Maar wat als verstand zo overheersend wordt dat we nog nauwelijks in contact staan met ons eigen gevoel, laat staan met dat van de ander?

Het maakt me steeds bozer. Goedbedoelende mensen met een hoop verstand hoor ik regelmatig betogen afsteken rondom nieuw in te voeren systemen. Hoor ik nog betere SMART geformuleerde doelen ten gehore brengen waar de zorgverzekeraars vast van zullen smullen.

Het klinkt allemaal zo mooi. Waarom maakt het me dan zo boos? Ik kan het niet helpen. Mijn intuïtie zegt me : “Het is het zoveelste konijn uit de hoed van het verstand”. Verstand heeft ons veel gebracht over wat we kunnen doen voor de cliënt. Maar niet over hoé we het doen ! En juist daarin ligt de ruimte. Het wordt serieus tijd om het te gaan hebben over hoé we in contact komen met de reiziger in het woud. De reiziger wiens verstand juist ontnomen is door geestelijke rampspoed. De doler die er met zijn verstand niet bij kan wat hem of haar is overkomen. Hoe kunnen we nu ooit een uitgeputte, emotioneel verloren reiziger gaan bereiken vanuit de helikopter van het verstand?

We moeten naar beneden, het woud in. Daar is het te doen. Daar vindt het leven plaats, niet hoog in de lucht. Hulpverleners zijn de pendelaars tussen verstand en gevoel en kunnen verloren reizigers helpen hun weg te vervolgen. Maar vanuit een helikopter zal geen reiziger je horen.

Met verstand naar beneden komen dus. Het is echt nodig !

Ik las laatst een bijzonder interessant boek van Alice Miller met als titel Het drama van het begaafde kind. Miller schetst het drama van het emotioneel gevoelige, kwetsbare kind dat ten prooi valt aan de projectie van de ouders, die het kind onbewust hun eigen thematiek opdringen. Het boeide me enorm en zette me aan het denken.

Binnen hulpverlenersland lopen zeer veel getalenteerde mensen rond. Hun talent strekt zich uit over meerdere vlakken, maar uit zich in het bijzonder in de kunst van het zich invoelen in de ander. Dit zal uiteraard niet voor een iedere hulpverlener opgaan, maar je hoopt als cliënt toch iemand tegenover je te treffen die op dit gebied wel over enig talent beschikt.

Nu schetst Miller in haar boek hoe krachtig het kan doorwerken in het kwetsbare, gevoelige kind, als het via de ouders vooral leert zich aan te passen aan wat er van hem/haar verlangd wordt. Liefde komt je pas toe zodra je je aanpast aan hetgeen men van je vraagt. En juist dat kunnen emotioneel gevoelige kinderen als de beste. Ze zijn van jongs af aan getraind in het aanpassen, om te krijgen wat het begeert:  liefde. Dat daarmee ook het eigen ware ik  verloren dreigt te gaan, is een tragische bijkomstigheid die zich pas later in het leven echt zal openbaren. En juist deze eigenschappen lijken zich bovengemiddeld voor te doen onder hulpverleners, beschrijft Miller. De combinatie van het hebben van een fijnzinnige besnaardheid voor andermans gevoelens en de van nature sterke neiging zich daar naar te schikken, maakt hen een gevoelig instrument op dit vlak.

Echter, in de rol van hulpverlener komt ook iets anders naar boven. Vanuit de door kennis en kunde opgedane ervaring kan de hulpverlener al snel in een rol terecht komen, waarin hij/zij vanuit een ‘toren van wijsheid’ de cliënt tracht te bedienen van de juiste tools om weer verder te komen in het leven. Hierin schuilt echter een enorm gevaar. Juist de begaafdheid om verbinding te maken met andermans gevoelens is van essentieel belang om werkelijk door te dringen. En daarvoor zal men met de betreffende cliënt in de modder moeten afdalen om werkelijk contact te krijgen. En dat betekent…uit de toren afdalen. En juist dat ‘wenst’ de hulpverlener lang niet altijd te doen. Zoals een collega van me dit laatst zo mooi verwoordde toen we hierover spraken : “Ik wil me helemaal niet kwetsbaar voelen in het contact met een cliënt!”

Om het eigen talent optimaal te kunnen benutten is afdalen dikwijls noodzakelijk, zij het uiteraard met afgemeten nabijheid tot de cliënt. Vanuit de toren van opgedane wijsheid kan men trachten richting te geven aan de ander, maar is de kans gehoord te worden aanzienlijk kleiner. En toch meen ik regelmatig te zien dat men deze toren verkiest boven de modder.  Een vaak (on)bewuste keuze om de eigen kwetsbaarheid vakkundig af te dekken misschien?

Als psychiater heb ik dagelijks te maken met cliënten die kampen met een psychische kwetsbaarheid.

Een kwetsbaarheid die zomaar ineens je leven binnen komt wandelen en je genadeloos een spiegel voorhoudt in je nog vaak jonge leven.  En als je dan uiteindelijk echt in die spiegel hebt durven kijken en je je realiseert dat je hulp nodig hebt, dan volgt dikwijls een ingewikkeld pad waarop je je begeeft, het pad richting de hulpverlening.  En dan komt de echte confrontatie met jezelf. Durf ik dat werkelijk aan te gaan ? Je hebt in je leven al zo veel gehoord over anderen die psychische klachten hebben. Je hebt gezien hoe daarover gesproken werd, hoe men daarop reageerde. En je voelde vaak aan dat velen hier liever niet hardop over spraken. Hoe velen daarover oordeelden en dikwijls ook veroordeelden. En nu sta je zelf voor de keuze: ga je hulp vragen bij iets wat mijn leven zo ontregelt, maar wat ook zo persoonlijk ingrijpt op mijn eigen zijn ? Je gedachten razen en je komt er niet uit. Je vecht, je voert een strijd met jezelf die je niet winnen kan, alleen. Je hebt hulp nodig om jezelf te kunnen redden en je besluit de stap te wagen. Met het lood in je schoenen kom je bij de huisarts en begint je verhaal…

Dit relaas is geen fictie, het is namelijk mijn verhaal. Reeds sinds mijn adolescentie kamp ik zelf ook met een psychische kwetsbaarheid. Mijn leven veranderde drastisch en mijn eigen zoektocht naar hoe om te gaan met mijn kwetsbaarheid was begonnen.  Een weg vol met obstakels , twee in het bijzonder: stigma en zelfstigma. Waarover meer in mijn volgende blog…