Gastblogger Nienke Boonstra is GZ-psycholoog bij een FACT-team in Zeist (Altrecht). Zij maakt in haar werk veel gebruik van EMDR om trauma gerelateerde klachten te behandelen. Daarnaast is zij Psychotrauma therapeut NtVP.

Daan zag het de laatste tijd niet meer zo zitten. Na jaren vallen en opstaan was het moeilijk om perspectief te zien. Hij had de flyer van de cursus positieve psychologie zien hangen en wilde graag meedoen. Hij had het boek zelf aangeschaft. Voorafgaand aan de 1e bijeenkomst had hij alle oefeningen uit hoofdstuk 1 al doorgenomen. Op weg hiernaartoe had hij oefening 5, een positieve focus, al toegepast. De oefening luidt als volgt:

 ‘Neem jezelf voor om bij de eerstvolgende activiteit (bijvoorbeeld wandelen of fietsen) gedurende minimaal vijftien minuten te letten op positieve dingen. Laat je aandacht uitgaan naar de plezierige dingen die je tegenkomt, zoals het zien van spelende honden, bloemen die in bloei staan, het geluid van vogels, afwisselende wolkenluchten, een lekkere geur. Zodra je opmerkt dat je je bezighoudt met negatieve zaken (vuilnis op straat, schreeuwende mensen, lawaai, stank, etc.) of je in gedachten bent verzonken, stel je dit vast en richt je je aandacht weer op de plezierige dingen in je omgeving.‘

De Amerikaanse hoogleraar Barbara Frederikson formuleerde een theorie die ze broaden and build noemde, ofwel verbreden en opbouwen. Ze onderscheidt daarbij tien plezierige emoties: plezier, dankbaarheid, kalmte, belangstelling, hoop, trots, vrolijkheid, inspiratie, liefde en ontzag. Deze emoties verbreden de aandacht. Onplezierige emoties daarentegen versmallen de aandacht. Wanneer je je onprettig voelt verstart je denken en zal je eerder fouten maken en je afsluiten voor andere mensen. Wanneer je je prettig voelt, is je blik breder en het gevolg hiervan is dat je meer oog krijgt voor je omgeving en dat je je meer verbonden gaat voelen met andere mensen.

Plezierige emoties ervaren we vooral wanneer we ons veilig en rustig voelen. Wanneer we stil zijn en in het hier en nu aanwezig zijn bij de situatie waarin we ons bevinden. Het meest nadrukkelijk geldt dit voor ontzag en kalmte. Een uitzondering is hoop: deze emotie is juist gekoppeld aan momenten in het leven dat er tegenslagen zijn of dat we het moeilijk hebben. Hoop is het vertrouwen dat er binnen afzienbare tijd verbetering optreedt.

"Nu was ik al zo vaak hierheen gereden en nu zag ik voor het eerst enkele bloeiende bloemetjes onderweg. In de weken daarvoor had ik ze nooit opgemerkt! Het waren maar een paar bloemetjes, maar echt mooi", aldus Daan.

Mooi om te horen wat er kan gebeuren als je besluit om bewust je aandacht te gaan richten op plezierige emoties. 

E. Bohmeijer en M. Hulsbergen (2013). Dit is jouw leven, Hoofdstuk 1. Uitgeverij Boom (klik hier voor meer informatie)

• ‘Als er iets is wat de samenleving op dit moment nodig heeft, dan is dat compassie’.
• ‘Veel mensen hebben last van chronische stress. Zij vinden onvoldoende balans tussen (in)spanning en ontspanning. Stress is een belangrijke oorzaak van burn-out, angst en depressie. Een veelvoorkomende bron van chronische stress ligt in onszelf: we zijn kritisch op onszelf en stellen hoge eisen aan onszelf.’  

Citaten uit ‘Compassie als sleutel tot geluk. Voorbij stress en zelfkritiek’ (Hulsbergen en Bohlmeijer)

Compassie blijkt niet alleen positieve effecten te hebben op het geestelijk welzijn, maar ook op fysiologische systemen, zoals het immuunsysteem, het hart- en vaatstelsel, de frontale cortex en zelfs onze genen. Als we leren om vriendelijker naar onszelf en anderen te zijn en daarbij ook de vriendelijkheid van anderen op te merken en ons daarvoor open te stellen, zal het ons op alle fronten beter gaan.

ACT staat voor Acceptance and Commitment Therapy. Je spreekt het uit als 'act' uit ‘to act’. Daarmee staat het symbool voor niet alleen praten maar ook doen. In juni ging ik naar het internationale ACT congres (ACBS), met inspirerende workshops van collega’s van de Special Interest Group (SIG) Psychose en de pre-conference workshop Compassion Focussed Therapy (CFT) van Paul Gilbert. Gilbert ontdekte dat zelfkritiek en schaamte de meest voorkomende en belangrijkste onderliggende oorzaken zijn van telkens terugkerende psychische klachten. Wanneer wij ons kwetsbaar mogen opstellen en niet perfect  hoeven te zijn, komt er weer ruimte voor vitaliteit en plezier.  

Bij onze herstelgerichte ACT groep voor cliënten van de FACT-teams in Zeist, inspireren we elkaar om concrete stappen op allerlei levensgebieden te zetten. Stappen richting onze waarden, die we door middel van het waardenkompas meer helder proberen te krijgen. Aan de hand van het vuurtorenblad doen we wekelijks een rondje. Daarbij delen we met elkaar of de acties die we bij de bakens hadden neergezet, gelukt zijn. Die wandeling die we met iemand wilden maken of iets doen dat buiten onze eigen comfort zone ligt. Regelmatig is niet alles wat we van plan waren gelukt. Zo wil ik zelf minstens drie keer per week een half uur buiten in beweging zijn, maar daar bak ik de laatste tijd niet veel van. Er zijn allerlei redenen voor. Het is voor ons allemaal eigenlijk best lastig om gewoontes te veranderen.

De vaste mindfulness oefening met compassievolle opmerkingen is dan ook een fijn moment. Het is een rustmoment, waarbij je even stil staat en bedenkt ‘Het is zoals het is’.  Daarvoor was je nog aan het ronddobberen in een toestand van kritiek op jezelf…

Delen met anderen waar je nu bent en waar je heen wilt gaan, vergroot je veerkracht. Het helpt om minder oordelend naar jezelf te zijn en te bedenken dat je altijd weer opnieuw keuzes kan maken. Keuzes die de moeite waard zijn in je leven!

Literatuur

Ando Rokx (2011). Het leven is geen feest. De mythe van het maakbare geluk.  ACBS SIG Psychose.

Mike is op bezoek. Meerdere diagnoses hebben de afgelopen jaren de revue gepasseerd. Bij onze kennismaking kwamen er aanwijzingen voor autisme naar voren. Mike herkende dit, we hebben het uitgezocht en de diagnose gesteld. Het gaf hem een gevoel van erkenning.

Vervolgens hebben we samen deelgenomen aan een onderzoek met maximaal 7 sessies EMDR bij cliënten met autisme. Mike wilde een half jaar na de laatste sessie de uitkomsten van de behandeling nog eens samen bekijken. In een grafiek zagen we bij de vier metingen met betrekking tot herbelevingen en vermijding een sterke daling. Ook de nachtmerries waren niet meer terug gekomen. Een klacht waar hij echter nog steeds veel last van heeft, is gebrek aan energie: '''s Morgens bij het opstaan voel ik me zo moe!"

Hij gebruikt sinds zijn eerste (en enige) psychose het antipsychoticum Seroquel. Hij kreeg deze psychose nadat hij op zijn 22e jaar een half jaar had gewerkt als vertaler. De opleiding was al zwaar geweest, maar die eerste baan gaf hem helemaal veel stress. De psychose bestond naast overspannenheid slechts uit een paar visuele hallucinaties in de vorm van symbolen zien. Sinds die tijd gebruikt hij een behoorlijke dosis Seroquel, nu al meer dan 20 jaar. Hij wil hier ook liefst niets aan veranderen, omdat veranderingen veel angst veroorzaken.

Ik vraag me nu toch sterk af of die moeheid niet vooral te maken heeft met de hoge dosis Seroquel. Uit onderzoek van Wunderink komt naar voren dat er op langere termijn meer herstel is door zo laag mogelijke doseringen antipsychotica na eerste episode psychose. En sinds de blogs van Jim van Os en Tom van Wel op het forum www.psychosenet.nl heb ik ook steeds meer moeite gekregen met het automatisme waarmee mensen lange tijd een behoorlijke dosis antipsychoticum krijgen voorgeschreven en waarbij hen wordt aangeraden om dit jarenlang voort te zetten. Of je nu wel of geen klachten hebt. En zonder veel  aandacht voor de bijwerkingen, die vaak als erger worden beleefd dan de oorspronkelijke kwaal. Hoeveel Seroquel is wijsheid voor Mike?

Moeten de richtlijnen voor het gebruik van antipsychotica na een eerste psychose niet hoognodig worden aangevuld met een addendum, waarin wordt verwezen naar de uitkomsten van het onderzoek van Wunderink?