Wim Veling werkt als psychiater en onderzoeker bij het Universitair Centrum Psychiatrie van het UMCG. Hij is vanaf 2009 voorzitter van Netwerk Vroege Psychose. Klik hier voor meer informatie over Wim.

Wat is een waan? Ik probeerde het vanmiddag nog uit te leggen aan HAVO 5 leerlingen die een profielwerkstuk over psychose maken. En liep vast. Een waan is een vrijwel onwrikbare overtuiging die niet klopt met de werkelijkheid. Bijvoorbeeld als je er van overtuigd bent dat de Russen jouw computer hacken en er voor zorgen dat een destructieve idioot tot president van Amerika wordt gekozen. O nee, dat is waar. Tenminste, dat ligt er aan wiens nieuws je gelooft...

Beter voorbeeld. Een waan is als je overal boze witte mannen ziet die het land vrij willen maken van vreemde smetten zoals jij. Of als je op straat alert bent op iedere Arabisch uitziende jongeman met baard, omdat ze niet te vertrouwen zijn en je zullen aanvallen als ze de kans krijgen. Hm, kan zijn dat je gewoon in je social media bubbel zit waardoor je alleen maar berichten tegenkomt die bij jouw wereldbeeld passen.

Dan maar een bizar voorbeeld. Een waan is als je aan de TU Delft wilt promoveren met een vergiet op je hoofd omdat je priester bent in de kerk van het vliegende spaghettimonster. O nee, dat is een grap van een slimme promovendus. Alhoewel, de 38-jarige geohydroloog heeft een klacht ingediend bij het College voor de Rechten van de Mens omdat de universiteit hem dit wil verbieden.

Volgens de gangbare definities, zoals te vinden in de DSM-V en in Nederland in het standaardwerk van Hengeveld, is een waan een diepe persoonlijke overtuiging die niet strookt met de werkelijkheid, die wordt volgehouden ondanks overtuigende bewijzen voor het tegendeel, en die niet wordt gedeeld door de (sub)cultuur waartoe iemand behoort. Ik denk dat we een nieuwe definitie van een waan nodig hebben. In de wereld van Donald Trump, social media bubbel, nepnieuws, populisme, extremisme, verloren absolute waarheden en een oneindig aantal online bereikbare subculturen zijn alle onderdelen van de definitie onhoudbaar geworden. Wat is de werkelijkheid? Wat is waar? Wat zijn overtuigende bewijzen? Welke overtuigingen worden niet door een subcultuur gedeeld?

Wanen zijn een belangrijk kernsymptoom van psychose. Het is dus een probleem als de definitie daarvan niet meer klopt. Wat is tegenwoordig nog een waan? Heeft u een betere definitie? Ik denk het wel, want ik merk in de praktijk helemaal niet dat hulpverleners problemen hebben met het vaststellen van wanen. Psychiaters, psychologen en verpleegkundigen in de psychosezorg doen dat elke dag. Hoe doet u dat? Waarom twijfelt u niet? U hanteert blijkbaar een andere definitie dan de officiële.

Wat is een waan in deze tijd? Laat het weten!