Nynke Boonstra is verpleegkundig Specialist GGZ bij VIP team GGZ Friesland. Tevens werkt zij als opleider VS GGZ voor GGZ Friesland en als Lector Zorg & Innovatie in de Psychiatrie aan de NHL Stenden Hogeschool. Sinds 1 juni is Nynke voorzitter van het Netwerk Vroege Psychose.
Op de voorpagina van de Volkskrant stond op woensdag 30 mei het bericht dat er in de regio Rotterdam jaarlijks 2800 branden zijn, waarvan enkele honderden te maken hebben met ‘de problematiek van kwetsbare mensen’. Deze kwetsbare mensen zullen daarom versneld afgesloten worden van het gas. De brandweer is inmiddels gestart met het aanschuiven bij keukentafelgesprekken waarin de zorg voor kwetsbare personen wordt besproken en waarbij er snel ingegrepen kan worden, zo schrijft de Volkskrant. In het artikel wordt onder ‘kwetsbare mensen’ verstaan: dementerenden, verslaafden, voormalig daklozen, personen met psychische problemen of een verstandelijke beperking.
Het stigmatiserende beeld dat hier geschetst wordt is, dat mensen met een psychiatrische kwetsbaarheid verantwoordelijk zijn voor een groot deel van de ongelukken met gas. En het gaat zover, dat daarvoor een systeem moet worden opgetuigd met brandweermensen aan de keukentafel om onze veiligheid te garanderen. Vorig jaar sprak de korpschef van de politie in Rotterdam ook al zeer stigmatiserende woorden uit over dat het aantal doden door psychiatrisch patiënten groter zou zijn dan het aantal doden als gevolg van terrorisme.
Tot mijn verbazing lees ik in een rapport dat precies een jaar geleden gepubliceerd is (en geschreven door de Brandweeracademie in samenwerking met de Nederlandse Brandwonden Stichting) een verrassend andere vaststelling. De auteurs komen in dit overzichtelijke rapport namelijk tot de conclusie dat er géén landelijke cijfers bekend zijn over het aantal brand-gerelateerde incidenten veroorzaakt door ‘kwetsbare personen’. Ze geven dan ook aan dat we terughoudend moeten zijn met generaliserende uitspraken over verwarde personen in relatie tot brandveiligheid en dat we door een gebrek aan cijfermatige onderbouwing dan ook niets met zekerheid kunnen zeggen over een eventuele toename van deze problematiek. De onderzoekers spreken over 38 nieuwsberichten in een periode van twee jaar (2015 en 2016) waarbij een relatie wordt gesuggereerd tussen brand en de mentale toestand van betrokkenen, maar waarbij we niet precies weten hoe de relatie tussen die twee factoren zich tot elkaar verhoudt, omdat we deze zaken in Nederland niet systematisch bijhouden.
Dat we altijd voorzichtig moeten zijn met het aanwijzen van een potentiele risicogroep, daarvan zijn wij ons in de zorg erg bewust. Want de gevolgen van stigmatisering wegen veelal zwaarder dan de winst van de preventie die je beoogt. Wat in de eerste plaats nodig is zijn goede epidemiologische cijfers, die onomstotelijk aantonen dat er een causaal verband is, dat niet kan worden toegewezen aan één of meerdere andere factor(en). Ook dient een dergelijk onderzoek bij voorkeur meerdere keren herhaald te zijn om daarmee te voorkomen dat de inzichten op basis van toevallige factoren gevormd zijn.
Daarom ben ik erg benieuwd naar de cijfers en inzichten die ten grondslag liggen aan dit zeer stigmatiserende bericht dat ‘kwetsbare mensen’ verantwoordelijk zijn voor honderden branden in Rotterdam. Zeker, er zullen enkelingen zijn uit die categorie, die een aandeel kunnen hebben gehad in het ontstaan van een brand(je). Maar dan nog gaat het niet op om voor die hele groep bij keukentafelgesprekken over passende zorg en veiligheid een brandweermens toe te voegen.
Ik ben er dan ook vooralsnog niet van overtuigd, dat zorg voor veiligheid het hoofdmotief is voor dit initiatief dat door de gemeente, de woningbouwcorporaties en de veiligheidsregio Rotterdam vol lof en als zeer creatief wordt bestempeld. Ik denk dat er hier iets anders speelt, namelijk het streven om het enorme gastekort van de nabije toekomst krachtig te bestrijden en om voor een snelle start daarvan een vermeende en gemakkelijke risicogroep versneld aan te pakken.
Als ik op zoek ga naar achtergrondinformatie dan blijken de belangrijkste oorzaken voor ongelukken met gas het gevolg te zijn van graafwerkzaamheden, vandalisme, diefstal en veroudering van het netwerk. Kwetsbare systemen dus, in plaats van kwetsbare personen. De belangrijkste oorzaken van brand zijn haardvuur, technische defecten van apparaten, koken / vlam in de pan, etc. Ook hier weer kwetsbare systemen en fouten die iedereen kunnen overkomen.